Cây sự sống trang trí thánh giá Nhà thờ Thánh Giacôbê ở Toruń (cuối thế kỷ 14)[21][22]

Từ thế kỷ 1, Kitô hữu đã nhìn thấy trong Cựu Ước những hình bóng về Đấng Mesiah chịu khổ hình thập tự giá. Vào thế kỷ 2, Justinô Tử đạo trong "Đối thoại với Tryfo” đã nêu Cây sự sống là hình bóng loan báo về Chúa Giê-su.[23] Justinô chỉ ra một loạt dẫn chứng cho điều này như Isaiah tiên báo "Có một chồi sẽ nứt lên từ gốc Y-sai", Thi Thiên của David thì nói "người công bình... như cây trồng gần dòng nước, sanh bông trái theo thì tiết, lá nó cũng chẳng tàn héo", tiên tri Jeremiah công bố "Còn tôi, như chiên con dễ biểu bị dắt đến chỗ giết, tôi chẳng biết họ mưu toan nghịch cùng tôi, mà rằng: Hãy diệt cả cây và trái, dứt khỏi đất người sống, hầu cho danh nó chẳng được nhớ đến nữa." Justinô cũng đề cập đến cây gậy Moses dùng rẽ nước Biển Đỏ (Xuất 14:16, 21) hay đập cho nước chảy ra từ tảng đá (Xuất 17:5–6).[24] Trong Kinh Thánh Bản Bảy Mươi tiếng Hy Lạp, cũng có nhiều chỗ "cây" (ξύλον) ám chỉ đến "Cây sự sống".[25][26]

Giáo phụ Irênê thành Lugdunum sống ở thế kỷ 2 cũng nói nhắc đến cây trong vườn Địa đàng mang nghĩa thập tự của Chúa Giê-su và ý tưởng về cây vũ trụ: "Sự vi phạm này vốn được cái cây trợ giúp đã bị sự vâng phục loại bỏ mà Con Người chịu đinh đóng vào cây, khước từ sự biết điều ác mà mang đến sự biết điều thiện.”[26][27]

Thời giáo hội sơ khai, Kélsos thành Alexandria đã có kiến giải gián tiếp về chủ đề này. Trong Chân Ngôn (Λόγος Ἀληθής), ông liên kết cây thập tự với cây sự sống: “...[nhắc đến] cây sự sống, có thân thể nhờ "cây" mà sống lại; vì tôi tưởng rằng thầy của họ đã bị đóng đinh trên cây thập tự, và nghề mưu sinh của ông là thợ mộc...”.[28] Phúc Âm Philip của phái Trí Huệ thì nói trực tiếp hơn: “Joseph, làm nghề thợ mộc, trồng một mảnh vườn để có cây gỗ làm nguyên liệu. Người đã đẽo thánh giá từ cái cây mình trồng. Con của người bị treo trên những gì người trồng. Con đó là Chúa Giê-su, còn cây trồng đó là thập tự giá.”[24][26] Mối quan hệ giữa hai cây cũng được mô tả trong truyền thuyết dựa trên ngụy kinh (Cuộc đời Adam và Eva, Sách Jubilees, Phúc Âm Nicodemus), thập giá Chúa Giê-su làm từ ba cây gỗ mọc lên từ hạt giống mà Seth lấy được ngay trước khi cha mình là Adam qua đời. Mối quan hệ giữa cây thiên đường với cây thập tự của Chúa Giê-su cũng được nêu ra trong các bản văn Ngụy Hippôlytô vào thế kỷ 3.[7][26][29]

Cây sự sống - Bích họa của Taddeo Gaddi từ Vương cung thánh đường Santa Croce ở Firenze (1360)Tiểu họa trong "Dialogus de laudibus sanctae crossis" (Đối thoại ngợi khen thánh giá; Regensburg, 1170-1180): Thánh giá mô tả như Cây sự sống nở hoa. Dòng chữ trong hình: "Giáo hội tặng cho nhân loại cây sự sống nở hoa thành thập giá."[5]

Thế kỷ 4, Ephrem xứ Syria so sánh Cây sự sống với chính Con Đức Chúa Trời "Và, nếu Hê-nóc, người có sự sống, không thể nào nhận được sự sống nếu không có Cây sự sống, (về sau) nếu không có Con hằng sống, trái Ngài ban sự sống cho muôn vật.”[30] Ông gọi Cây sự sống là "Mặt trời thiên đường" khiến tất cả các cây khác đều phải cúi đầu.[5] Giáo phụ Ignatius thành Antioch so sánh thánh giá với cái cây có nhánh là các Kitô hữu đang đơm hoa kết trái. Thánh giá Arbor Vitae hay còn gọi là Arbor Crucis và Crux Florida cũng tiêu biểu trong nghệ thuật Thiên Chúa giáo sơ khai.[21]

Thế kỷ 13, Thánh Bonaventure thuộc Dòng Anh Em Hèn Mọn đã viết một bài suy ngẫm mô tả câu chuyện về Chúa Giê-su dưới hình thức Cây sự sống. Câu chuyện có tính giáo huấn và phép ẩn dụ giúp cho tín hữu hiểu được ý nghĩa và ghi nhớ. Trong ngụ ngôn Bonaventure, cây mọc ra 12 cành với 48 lá và sinh 12 trái trên 3 tán (tương ứng với 3 khổ thơ). Mỗi lá là một câu ứng với một đặc tính hoặc sự kiện trong cuộc đời Đấng Christ. Bốn câu hợp thành một khổ. Phần mở đầu gồm ba khổ, tiếp nối bằng các cành riêng biệt. Khởi đầu là cành thấp nhất mô tả nguồn gốc và cuộc đời Đấng Christ, cành ở giữa nói về Sự Khổ Nạn, còn cành cao nhất nói về bí ẩn của sự thờ phượng. "Cây sự sống" của Bonaventure được công nhận rộng rãi, được sử dụng để trích dẫn và phát triển nhiều lần. Nó trở nên một khuôn mẫu cho một loạt tác phẩm cũng như là nguồn cảm hứng trong hội họa về Cây sự sống thần bí, thậm chí được đưa vào âm nhạc và ca khúc. Hình thức Bonaventure được nhắc đến trong 175 tên gọi, thường gặp là "Lignum vitae", nhưng cũng có thể gọi là "Arbor crossis", "Tractatus de arbore crossis", "Arbor vitae", "Fasciculus myrrhae" hoặc "Contemplatio de passione Domini". Bản thảo lưu trữ tại Darmstadt có chứa hình ảnh đại diện Cây sự sống và chép một trong hai giai điệu còn sót lạ. Giai điệu còn lại được chép trong Berlin codex. Nhưng không có bằng chứng nào cho thấy hai bản thảo này do một vị thánh sáng tác. Có một manh mối giống như gợi ý được nhắc đến trong biên niên sử Bartholomew xứ Acqui dòng Đa Minh.[31]

Cột trụ cây cọ trung tâm vòm gian giữa trong Nhà thờ Thánh Giá ở Kraków theo trường phái Gothic[32]

Vào thời Trung cổ, dưới ảnh hưởng của tác phẩm Bonaventure, hình ảnh thánh giá được trang trí rộng rãi như Cây sự sống có cành lá và trái,[31] còn được gọi là "thánh giá cành lá". Cây cọ hoặc dây nho thường được dùng làm mẫu.[21] Một số ví dụ còn lại đến ngày nay như thánh giá Nhà thờ Thánh Giacôbê ở Toruń (cuối thế kỷ 14), Sách Phúc Âm Reims (1285-1297), tranh ván gỗ của Pacino di Bonaguida thế kỷ 14 và bích họa của Taddeo Gaddi tại Vương cung thánh đường Santa Croce ở Firenze (khoảng năm 1360), bích họa tu viện Phan Sinh ở Pistoia (khoảng năm 1386) và tranh tường tu viện Augustinô ở Roudnice nad Labem (khoảng năm 1360).[22] Cây sự sống mọc lên từ thánh giá cũng được minh họa trong tranh khảm mái vòm Vương cung thánh đường Thánh Clemente ở Roma.[33] Chủ đề Cây sự sống cũng hiện diện trong các di tích Ba Lan trường phái Roman và Gothic. Trên nền Phiến Wiślica (khoảng năm 1175–1177) nằm ở bậc thềm của bàn thờ cũ trong hầm mộ của nhà thờ bị phá hủy từ thế kỷ 12 có hình ảnh cây thiên đường được hai con sư tử đứng gác.[34] Cây sự sống cũng được khắc họa dưới dạng cây cọ thành cột trụ trung tâm vòm gian giữa Nhà thờ Gothic Thánh giá ở Kraków.[32]

Điêu khắc Cây sự sống với chim trắng; mặt tiền Vương cung thánh đường Sagrada Família ở Barcelona

Nhà huyền bí Công giáo Đức thế kỷ 19 Anna Katharina Emmerick có khải tượng về hình ảnh cây sự sống của thiên đường trong khu vườn rực rỡ. Theo lời bà, cây mọc giữa hòn đảo trên sông thiên đường: “Cây bao phủ toàn bộ đảo, rất rộng nhưng ngọn lại chĩa nhọn. Cành cây vươn thẳng ra, trên đó lại có những cành mới mọc ra giống như những cây nhỏ đang vươn lên. Lá mềm mại, trái màu vàng ẩn trong lá như nụ hồng. Cây giống như loài tuyết tùng. Ta không nhớ có nhìn thấy Adam hay Eva hay loài vật nào khác ở cây đó nhưng chắc chắn có những con chim trắng thánh khiết cao quý đang hót trên cành cây. Đó là cây sự sống.”[35]

Trong suốt nhiều thế kỷ, chủ đề Cây sự sống được các tác giả Thiên Chúa giáo thường xuyên nói đến. Ví dụ, Gioan Kim Khẩu (thế kỷ 4), Augustinô thành Hippo (thế kỷ 4-5), Theodoret xứ Cyrus (thế kỷ thứ 5), Anselmô thành Canterbury (thế kỷ 11-12), Rupert xứ Deutz (thế kỷ 11-12), Pierre Lombard (thế kỷ 12), Tôma Aquinô (thế kỷ 13), Bonaventure (thế kỷ 13), Martin Luther (thế kỷ 15-16), Jean Calvin (thế kỷ 16),[5] Anna Emmerick (thế kỷ 19).[35] Giáo hoàng Lêô XIII trong thông điệp Mirae caritatis (1902) đã liên hệ "lòng nhân từ và tình yêu của Đấng Cứu Thế, Chúa chúng ta, dành cho con người" với Cây sự sống.[36] Đức Gioan-Phaolô II đã nhận xét rằng Cây Sự Sống trong Sách Sáng Thế là biểu tượng cho sự sống vĩnh hằng cùng Thiên Chúa.[37]

Sử gia và học giả tôn giáo România Mircea Eliade coi việc gán ý nghĩa Cây sự sống vào thập tự là sự tiếp nối huyền thoại về Cây vũ trụ kết nối trời đất với nhau.[38] Cây Sự sống với tư cách hình mẫu văn hóa tượng trưng cho sự tái sinh mãi mãi của tự nhiên và sự vượt qua số phận con người.[3] Đối với Kitô hữu, cây gỗ làm nên thánh giá trở nên đồng nhất với nơi mà cái chết là điểm khởi đầu cho sự sống.[39][38][40]